De taal verstaan en ermee op weg gegaan (1986)

Juni 1986 hakte ik de knoop door. Na drie jaar liet ik de kunstacademie in Kampen achter me. Het was mooi geweest. Ook letterlijk. De maanden erna koos ik voor een andere studie - ooit moest er immers  brood op de plank - en defensie had niet lang nodig om mij er op te wijzen dat dit dan het moment was om mijn militaire dienst te gaan vervullen. Maart 1987 was de maand waarin ik op moest komen in Ermelo voor een dienst van zestien maanden. Ik had nog een half jaar en besloot studie en schilderen af te gaan wisselen. Ik keerde terug naar waar ik vóór de academietijd schilderend gebleven was. Het leverde aquarellen op die ik vóór die tijd niet had kunnen maken. Het was naar academiemaatstaven natuurlijk niet vernieuwend, maar het was wel waar mijn hart lag.

Het station van Middelharnis, dat in 1909 op de geboortedag van prinses Juliana feestelijk in gebruik was genomen en buiten het dorp zo fier en vastberaden reizigers had ontvangen en uitgezwaaid, was juist in dat jaar afgebroken. Het had er net zo verloren bijgestaan als een paar jaar eerder de gasfabriek. Het deed niet meer mee. Het deed er niet meer toe. Ik besloot het terug te brengen naar zijn jeugd, naar hoe het begon. Net zoals jonge mensen vol dromen aan het begin van een veelbelovend leven, zo besefte ik later. Ik had nog even niet willen denken aan de tijd dat het de mensen niet meer opviel dat het station er stond, aan de tijd van het verval en de tijd dat het moest wijken en iedereen het snel vergat. Ik zette het in het vlakke Flakkeese land, in het licht, onder hoge wolken, en het voelt nu als hoe ik toen mijn reis begon. Ik had de tijd en ik nam de tijd om meer van mijn eiland, waar ik zo in geworteld was, te schilderen. De Ring van Middelharnis met de oude muziektent plaatste ik, naar een oude zwart-witfoto onder en temidden van hoge wolken: een wereld met een menselijke maat met ruimte voor het tastbare en het ontastbare, die ik weer in de tijd plaatste omdat ik ook toen naar zo'n wereld steeds verlangde. Het is niet verwonderlijk dat de kerk, mijn moeder en mijn opa onderwerpen van verbeeldingen waren; ze waren ankerpunten voor het omgaan met het onzeglijke. Een van de eerste aquarellen die ik maakte, net een paar weken ver van huis om mijn studie aan de academie te beginnen, had ik ook mijn moeder als onderwerp gekozen. Toen naar een foto van de laatste jaren van haar korte leven, deze keer van haar jeugd, nog onbekend met wat het leven geven en ook nemen zou.

Ik beeldde haar af in de Grote Kerk van Middelharnis, in háár kerk, waar ze zich voedde met woorden van eeuwen, waar ze kracht putte en troost vond toen veel haar ontviel. In díe kerk zette ik haar, jong en opgewekt. Diezelfde kerk beeldde ik ook brandend af; tot twee keer toe, in 1904 en in 1948, was de hele kerk met uitzondering van de toren in vlammen opgegaan, en beide keren werd hij herbouwd en bood hij toch weer een plek aan generaties die het erop waagden met de aloude woorden. Vanaf mijn zesde jaar, zo ongeveer, zat ik er elke zondag twee keer. Heel gewoon en zonder enig verzet. Ik verstond de taal die mijn ogen voor het leven opende en ben er mee op weg gegaan. Ik zag er wat de woorden met mensen deden. Ik merkte ook dat met die woorden een half woord tussen mensen genoeg is om er voor elkaar te zijn, dat de woorden mensen opvangen 'als op adelaarsvleugels gedragen', maar ook dat ze in verkeerde handen, mensen voor het leven vleugels ontnemen. In die wereld van taal ben ik geworteld, hoe ver de boom er ook vandaan mag staan.